İsrail‘in Filistin topraklarını işgaline ilişkin Uluslararası Adalet Divanı’nda (ICJ) görülen davanın son gününde, yani bugün, Türkiye, İspanya, Arap Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Afrika Birliği kelamlı beyanda bulunacak.
Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı’nda 19 Şubat’ta başlayan davada, Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Ahmet Yıldız bugün Türkiye’nin görüşlerini lisana getirecek.
Yaklaşık 30 dakika sürecek sunumda Büyükelçi Yıldız, 1967 yılından bu yana İsrail‘in Filistin topraklarında sürdürdüğü hukuksuz uygulamalara ait Ankara’nın görüşlerini aktaracak.
Duruşmaların son gününde Türkiye’nin yanı sıra, İspanya, Arap Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Afrika Birliği de sözlü beyanlarını açıklayacak.
Birleşmiş Milletler’in (BM) kurulduğu 1945 yılından bu yana en çok iştirakçinin yer aldığı davada, 52 ülke ve üç kurum, İsrail’in Filistin topraklarındaki aksiyonlarına ait görüşlerini aktarmış olacak.
Bu dava, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin soykırım suçlamasıyla İsrail hakkında açtığı ve 26 Ocak’ta kabul edilen davadan farklı.
Dava nasıl gündeme geldi?
Davanın açılmasına, 2021 – 2022 yılları ortasında Filistin topraklarındaki durumu kapsamlı bir biçimde inceleyen BM İnsan Hakları Konseyi’nin hazırladığı rapor kaynak teşkil etti.
Raporda, İsrail’in siyasetlerinin insan haklarını ve savaş maddelerini ihlal ettiği vurgulandı.
Bunun üzerine BM Genel Şurası, “İsrail’in Doğu Kudüs de dahil olmak üzere işgal altındaki Filistin topraklarındaki siyaset ve uygulamalarının hukuksal sonuçlarına” ait bir kararı kabul etti.
Ardından Birleşmiş Milletler idaresi, 2022 yılı sonunda, tavsiye emeliyle Milletlerarası Adalet Divanı’nın görüşünü talep etti.
BM Genel Kurulu’ndaki oylamada Rusya Çin ve Arap ülkeleri, bu talep lehine oy kullanırken İsrail, ABD, Almanya’nın da ortalarında olduğu 27 ülke karşı çıktı.
Uluslararası hukuk uzmanlarına nazaran BM’nin başvurusu, Memleketler arası Adalet Divanı’nın, İsrail’in Filistin topraklarındaki aksiyonları konusunda resmi ve kapsamlı bir karar almasını öngörüyor.
BM, 1967 yılından bu yana gündemde olan İsrail işgalinin niteliği ve Filistinlilerin kendi yazgısını tayin hakkı konusunda mahkemenin vereceği kararı bunun ve memleketler arası toplum açısından yaratacağı tüzel sonuçları görmek istiyor.
Dava neden ehemmiyet taşıyor?
Belçikalı kamu yayıncısı VRT’ye değerlendirmelerde bulunan Londra’daki Queen Mary Üniversitesi memleketler arası hukuk uzmanı Prof. Dr. Dimitri Van Den Meerssche’ye nazaran, mahkeme, İsrail işgalinin yasa dışı olduğuna karar verirse, işgalin derhal sona erdirilmesi gerekiyor.
Van Den Meersche’ye nazaran, bu türlü bir karar sadece İsrail’e değil, tıpkı vakitte Birleşmiş Milletler’in tüm üye devletlerine de sorumluluk yükleyecek.
Belçika’daki Leuven Üniversitesi’nden memleketler arası hukuk uzmanı Prof. Dr. Jan Wouters da, Memleketler arası Adalet Divanı’nın alacağı kararın, öbür BM üye ülkeleri açısından bağlayıcı olmasa da, güçlü bir tesire sahip olacağının altını çiziyor.
Wouters, VRT’ye yaptığı açıklamada, Uluslararası Adalet Divanı’nın alacağı kararın, üye ülkeleri harekete geçirmek ve İsrail üzerinde baskı oluşturmak için kullanılacağına işaret etti.
Uluslararası Adalet Divanı’nın vereceği kararın ne üzere bir tesiri olacak?
Uluslararası hukuk uzmanlarına nazaran, Lahey’deki mahkemenin kararı bir tavsiye niteliğinde ve alınacak kararının hukuksal bağlayıcılığı bulunmuyor.
İsrail ve ona dayanak veren ülkelerin, Memleketler arası Adalet Divanı kararını görmezden gelme mümkünlüğü hayli yüksek.
Ancak, siyasal ahlak açısından güçlü bir tesire sahip olan bu çeşit kararlar, İsrail üzerindeki diplomatik baskıyı arttırması ve Filistin topraklarındaki uygulamalarının daha yakından izlenmesi açısından büyük ehemmiyet taşıyor.
Uluslararası Adalet Divanı’nın alacağı kararın neleri içermesi bekleniyor?
Prof. Dr. Dimitri Van Den Meerssche’ye nazaran, BM, öncelikle Milletlerarası Adalet Divanı’nın, İsrail’in Filistin topraklarındaki hareketlerinin ve işgalin yasal olup olmadığını belirlemesini istiyor.
Mahkemenin alacağı karar, şayet bu işgal Filistin halkının kendi bahtını tayin hakkını ihlal ediyorsa, bunun ne üzere hukuki sonuçlar doğurduğunu da ortaya koyacak.
Mahkeme kararı doğrultusunda İsrail işgalinin uzun vadeli tesiri, yerleşimler, demografik değişimler, ilhaklar, işgal altındaki topraklardaki ayrımcı mevzuat ve kimi insani ögeler üzere sonuçları da mercek altına alınacak.
Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’ne nazaran işgal edilen bölgelerdeki nüfusun zorla yer değiştirmesinin yasaklandığına işaret eden Van Den Meerssche, milletlerarası hukuka nazaran, işgalin süreksiz olması ve işgal edilen bölgenin demografik yapısının değiştirilemeyeceğini vurguluyor.
Prof. Dr. Jan Wouters da, Filistin sorunu konusunda 57 yıldır “savunulamaz bir durumda olduğunu” düşünen BM’nin, bu dava ile işgal altındaki toprakların durumunu milletlerarası hukuk açışından yorumlamak istediğini söylüyor.
İsrail idaresinin davaya yansısı ne?
İsrail, bunun, Milletlerarası Adalet Divanı’nın karar vermesi gereken bir bahis olmadığını savunuyor. Bu nedenle duruşmalara katılmama ve Lahey’e heyet göndermeme kararı aldı.
İsrail tarafı, barış sürecinin hukuksal değil, diplomatik kanallardan sürdürülmesi gereken siyasi bir süreç olduğunu öne sürüyor.
İsrail, Filistin topraklarındaki aksiyonlarının de işgal olmadığını sav ediyor.
İsrail, 1967’den evvel Filistin devleti bulunmadığı için işgal altındaki yerleri, “tartışmalı bölgeler” olarak tanımlıyor.
Prof. Dr. Van Den Meerssche, “tartışmalı bölgeler” tezinin İsrail tarafından onlarca yıldır kullanıldığını fakat yasal olarak ciddiye alınmadığını vurguluyor.
Prof. Dr. Jan Wouters de İsrail’in, 2004’te olduğu üzere, milletlerarası mahkemenin tavsiyesini görmezden gelme ihtimalinin yüksek olduğuna işaret ediyor.
Uluslararası mahkeme, 2004 yılında aldığı tavsiye kararında, İsrail’in Batı Şeria’da inşa ettiği duvarın Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’nin 49. hususunu ihlal ettiğini bildirmişti.
İsrail idaresi, bu kararı görmezden geldi.
