ODTÜ’lü bilim insanları, tükürükten alınan örnek üzerinden yapılan genetik testi yorumlayarak erken evre Alzheimer riskini tespit eden yapay zeka temelli teknoloji geliştirdi.
TÜBİTAK 1003 – Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı kapsamındaki dayanakla tamamlanan projede, birinci prototip hayata geçerken, klinik kademenin da dahil olduğu ileriki evreleri, beynin şifrelerinin araştırıldığı Nörobilim ve Nöroteknoloji Ortak Uygulama ve Araştırma Merkezinde (NÖROM) yürütülecek.
NÖROM İdare Heyeti Üyesi ve ODTÜ Enformatik Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yeşim Aydın Son, AA muhabirine, projeye ait açıklamalarda bulundu.
Aslen tıp tabibi olan ve ABD’de biyoenformatik alanında doktora eğitimini tamamladıktan sonra Türkiye’ye dönen Aydın Son, ODTÜ’de açılan bu alandaki birinci lisansüstü programının eğitime başlamasına katkı vermesinin üzerinden 14 yıl geçtiğini ve son 10 yıldır tıp ve yapay zekayı birleştiren araştırmalar yaptığını anlattı.
ODTÜ Enformatik Enstitüsünün bu alanda çalışan öbür üniversitelerden farklılığına işaret eden Son, bu kapsamda, laboratuvar ortamında bilgi üretimi, tahlili ile yapay zeka modellerinin moleküler testler ile doğrulamasını yapabildiklerini söyledi.
Sağlık bilişimi alanında MR, PET üzere radyolojik manzaraların bilgisayar ortamında modellemesine dayalı teşhis sistemleri geliştirmeye dönük çalışmaların ilerlediğini tabir eden Son, “Böylece klinikte, hekimlerin hastalığın ayırıcı teşhisine takviye olabilecek ön araştırmalar yapılıyor.” diye konuştu
Biyoinformatik kısmında ise son 10 yıldır Alzheimer hastalığı üzerine ağırlaştığını lisana getiren Son, bu hastalığa karşı klinikte “erken tanı” için özelleşmiş testlerin bulunmadığını vurguladı.
Genom araştırmalarının son yıllarda pek çok hastalığın teşhisindeki ehemmiyetine işaret eden Son, çalışmalarında genom araştırmaları ile makine öğrenmesini birleştirdiklerini belirterek, şu bilgileri verdi:
“Uluslararası çalışma kümeleri tarafında oluşturulmuş 3 büyük data seti alt yapısını yapay zeka kullanarak tahlili ile erken evrede risk göstergesi olabilecek genetik profilleri tespit ediyoruz.
Bu genetik profilleri doğrulamak için geliştirdiğimiz teknikte, iştirakçilerin yanak içinden tükürük örneklerini alıyoruz ve DNA’larını izole ediyoruz. Hastalık riskini 1,5-2 kat artıran genetik değişiklikler tespit ettik, ayrıyeten gözetici olabilecek çeşitlilikler gözledik. TÜBİTAK projemiz kapsamında, tüm bunları yapabilen bir moleküler teşhis kiti prototipi geliştirdik. Bu tahliller ile hastalığın en erken evresinde, yalnızca yanak içinden alınan bu örneğin yapay zeka modeline dayanarak bireylerin riskli olup olmadığını yahut Alzheimer’a karşı hami bir genetik yapı taşıyıp taşamadığını hekimlerimize bilgi olarak sunmayı hedefliyoruz.”
“Hedef test kiti geliştirmek”
NÖROM’da klinik araştırmalar başlatılacak
Elde ettikleri sonuçların optimize edilmesi için geniş çaplı bir klinik çalışmayı NÖROM merkezinde gerçekleştireceklerini tabir eden Son, şunları kaydetti:
“Doktorların teşhislerine takviye olmayı hedefliyoruz. Klinik araştırmalarımız başladığında, örneğin 65 yaş üstünde ‘hatırlayamama’ üzere semptomlar gösteren bireyler bize yönlendirilecek. Biz de bu genetik tahlillerini yaparak hastanızda ‘risk arttıran ya da koruyuculuk sağlayan faktörlere dayalı değerlendirmesi buradadır, klinikte gördüğünüz tablo ile bunu birleştirerek karar verebilirsiniz’ diyeceğiz. Tıpkı vakitte klinikten hasta gönderen hekimlere teşhiste yardımcı olurken bu hastaları uzun vadeli yani 2-3 sene sonra takip edeceğiz. Böylelikle geriye dönük testimizin güvenirliği de daha âlâ test edebileceğiz.”
“Hastalıkta erken teşhis çok önemli”
Yeşim Aydın Son, Alzheimer’da ayırıcı teşhisin yanında erken teşhisin da kıymetine işaret ederek, “Beyinde oluşan dejeneratif olguları engelleyemesek bile yavaşlatmak için kimi teknikler literatüre girmiş durumda. Bu noktada erken teşhiste bizim araştırmamız büyük değer taşıyor.” değerlendirmesinde bulundu.